ارزیابی تحمل به تنش شوری ینوتیپ های گلرنگ در شرایط مزرعه

شوری یکی از مهمترین ویژگی های محیطی است که عملکرد و کیفیت محصولات گیاهی در مناطق خشک و نیمه خشک جهان را تحت تاثیر قرار می دهد. گلرنگ جزء گیاهان نسبتاً متحمل به شوری است و در سال های متمادی در قسمت های مرکزی ایران جایی که شوری کاشت دیگر محصولات را تحت تاثیر خود قرار داده، کشت شده است. به منظور ارزیابی تحمل به شوری ژنوتیپ های گلرنگ، 64 ژنوتیپ گلرنگ به صورت طرح لاتیس ساده 8×8 با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی آب و خاک مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان واقع در رودشت در سال 1387 در شرایط آب و خاک شور کشت گردیدند. صفات زراعی، فیزیولوژیک و صفات مرتبط با کیفیت دانه شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در بوته، عملکرد دانه در هکتار، عملکرد بیولوژیک، محتوای کلروفیل a و b، محتوای روغن، محتوای پروتئین و عملکرد روغن مورد اندازه گیری قرار گرفت. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که ژنوتیپ های مورد مطالعه، از لحاظ کلیه صفات ارزیابی شده اختلاف معنی داری داشته اند. وراثت پذیری برای صفات مورد مطالعه بر آورد شده و بالاترین وراثت پذیری عمومی در شرایط تنش به وزن هزار دانه و پایین ترین آن به صفت محتوای کلروفیل b اختصاص داشت. نتایج حاصل از بررسی ضرائب همبستگی فنوتیپی نشان داد که بین عملکرد دانه در بوته و تعداد طبق در بوته و تعداد شاخه در بوته همبستگی مثبت و بسیار بالایی وجود داشت. همچنین بین عملکرد دانه در بوته و تعداد دانه در طبق همبستگی منفی و معنی داری وجود داشت. نتایج تجزیه رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه در هکتار نشان داد، که تعداد دانه در طبق در شرایط بدون تنش به تنهایی 22 درصد و در شرایط تنش 20 درصد و به همراه تعداد طبق در بوته در مجموع 68 و 73 درصد از تغییرات عملکرد دانه در هکتار را تبیین نمودند. تجزیه ضرائب مسیر برای صفت عملکرد دانه در هکتار ژنوتیپ های گلرنگ در شرایط بدون تنش نشان داد که اثر مستقیم تعداد دانه در طبق بر عملکرد دانه مثبت و بسیار بالا (94/0) و اثر غیرمستقیم آن از طریق صفات تعداد طبق در بوته و وزن هزاردانه منفی (46/0- و 24/0-) بود. اما اثر غیرمستقیم آن بر عملکرد بیولوژیک مثبت (21/0) بود. در شرایط تنش شوری نیز تعداد دانه در طبق بیشترین تاثیر مثبت (79/0) بر عملکرد دانه در هکتار داشت و پس از آن صفت تعداد طبق در بوته دارای بیشترین تاثیر مثبت (73/0) بر عملکرد بود. اثر غیر مستقیم تعداد دانه در طبق از طریق تعداد طبق در بوته منفی (42/0-) بود. تجزیه کلاستر بر اساس صفات زراعی در شرایط بدون تنش براساس آزمون 2t کاذب هوتلینگ و آزمون f بیل پنج گروه در فاصله اقلیدسی حدود 27/4 تشخیص داده شد. در گروه های اول تا پنجم به ترتیب تعداد 1، 8، 8، 21 و 26 ژنوتیپ قرار گرفت. در شرایط تنش شوری براساس آزمون 2t کاذب هوتلینگ و آزمون f بیل در فاصله اقلیدسی 67/7 پنج گروه مجزا تشخیص داده شد. در گروه های اول تا پنجم به ترتیب تعداد 3، 3، 25، 7 و 26 ژنوتیپ قرار گرفت. درشرایط تنش ژنوتیپ های ایرانی سازگاری بیشتری به شوری داشتند. ژنوتیپ های lrv-51-51، il و محلی کردستان5 بیشترین عملکرد (1030، 973 و 947 به ترتیب) تحت شرایط مزرعه شور داشتند که امکان استفاده از آنها را به عنوان ژنوتیپ های متحمل به شوری از لحاظ عملکرد دانه در هکتار در شرایط تنش شوری پیشنهاد می کند. همچنین ژنوتیپ های lrv-51-51، کرمانشاه60 و محلی کردستان4 بالاترین عملکرد روغن در هکتار را داشتند که می توان از آن ها به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ های گلرنگ از لحاظ عملکرد روغن در شرایط تنش شوری نام برد.